شرکت‌های فعال روی
9 شـــرکت مهم ذوب‌کننده روی در جهان وجود دارد که در مجموع 5 میلیون و 296 هزار تن فلز روی ذوب‌شده در جهان را در ســال 2016 تولید کرده‌اند. کره جنوبي و پس از آن سـوئیس، هند و سـوئد، بیشـترین تولیدات ذوب روی را به خود اختصاص داده‌اند.
شرکت‌های عمده ذوب روی در جهان
در حال حاضــر 8 تولیدکننده عمده ســرب و روی در ایران عبارت‌اند از شـرکت توسـعه معادن روی ایران، کالسـیمین، باما، معادن بافق، سرمک، سوژمیران، تیران و گروه صنعتي و معدني شــاهین که با ظرفیت اســمي 700 هزار تن تولید کنســانتره روی در کشور فعالیت دارند.
شرکت‌های معدني فعال تولیدکننده سرب و روی در ایران
اقتصاد سرب و روی در ایران
کانسارهای سرب و روی با توجه به شرایط و محیط تشکیل این دو فلز، دارای ژنز مرتبط با یکدیگر هســـتند و با توجه به نوع کانســار ممکن اســت عیار ســرب یا روی بر دیگری غالب باشد. با توجه به این همراهي در بیشتر موارد کانسارهای سرب و روی باهم اکتشـاف و اسـتخراج مي‌شـوند و لذا در بسـیاری موارد اطلاعات مربوط به این معادن با هم ارائه می‌گردد. این وضــعیت در اطلاعات آماری ارائه‌شده در مرکز آمار ایران نیز وجود دارد و لذا در این بخش آمار مربوطه به‌صورت ســرب و روی ارائه گردیده است.
ذخایر سرب و روی در ایران
امروزه در حدود 3 درصد از ذخایر جهاني سرب و روی از معادن ایران استخراج می‌گردد. از مجموع 450 معدن فلزی کشور، 50 معدن سرب و روی وجود دارد که 28 معدن آن فعال، 15 معدن غیرفعال و 7 معدن در حال تجهیز مي‌باشد. همچنین بیش از 600 کانسار و اندیس سرب و روی در کشور شناسایی‌شده است. با این حال بیشترین شناخت از ذخایر سرب و روی ایران محدود به تعداد معدودی از ذخایر بزرگ مثل انگوران، ایرانکوه، مهدی‌آباد، آهنگران و کوشک مي‌باشد.
مهمترین ذخایر سرب و روی ایران
بر اساس اکتشافات جدید انجام‌شده در سطح کشور در سال 1394 ذخیره قطعي و احتمالي سرب و روی به ترتیب 2/1 و 2/9 هزار تن بوده که این ارقام برای سال 1395، 1 و 2 هزار تن گزارش شده است. همچنین در شش‌ماهه نخست 1396، ذخیره قطعي و احتمالي سرب و روی به ترتیب 300 و 600 هزار تن گزارش شده است.
میزان اکتشافات و ذخیره (قطعي و احتمالي) سرب و روی
حدود 73 درصد از ذخایر سرب و روی کشور در استان یزد متمرکز شده است، ذخایر این استان در حدود 176 میلیون تن برآورد شده و از این نظر در رتبه اول بین سایر استانها قرار گرفته است. استانهای زنجان و اصفهان به ترتیب با 36 و 11 میلیون تن در رتبه‌های دوم و سوم جای گرفته‌اند.
تولیدات سرب و روی در ایران
میزان تولیدات سرب و روی در ایران از 626 هزار تن در سال 2009 به رقمي بالغ‌بر 2494 هزار تن در سال 2019 افزایش‌یافته است (نرخ رشد 13/1 درصد.) سهم معادن سرب و روی از مجموع تولیدات معدني کشـور در این دوره نوسـانات زیادی داشته ولي به‌طور کلي افزایشي بوده و از 0/3 درصد در سال 2009 به 0/6 درصد در سال 2019 ارتقا یافته است.
بیشترین میزان تولیدات معادن سرب و روی در کشور متعلق به استان زنجان با حجم تولید 1059 هزار تن و سهم 42 درصدی تعلق دارد و استان زنجان از این نظر در رتبه اول بین سایر استانها قرار گرفته است. استانهای یزد و اصفهان به ترتیب با 487 و 374 هزار تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. نکته قابل تامل در اینجا، پایین بودن سهم تولیدات استان یزد کشور است. استان یزد با دارا بودن 87 درصد از ذخیره سرب و روی کشور تنها 20 درصد از تولیدات سرب و روی کشور را به خود اختصاص داده است.
ارزش تولیدات سرب و روی
بررســي روند ارزش تولیدات ســرب و روی در ایران نشــان مي‌دهد این رقم از 629 میلیارد ریال در ســـال 2009 به رقمي بالغ‌بر 12364 میلیارد ریال در ســال 2019 رســیده اســت (نرخ رشـد 35 درصـد.) سـهم معادن سـرب و روی از مجموع ارزش تولیدات معدني کشـور در این دوره با توجه به نوسـانات موجود متغیر بوده اسـت. این سـهم از سـال 2009 تا 2016 روند افزایشـي داشـته و از 1/8 درصـد به 3/9 درصـد افزایش‌یافته است، اما پس از آن رو به کاهش رفته و به 1/9 درصد در سال 2019 رسیده است.
هزینه‌های تمام‌شده
در ارزیابي هزینه‌های صورت گرفته در بخش‌های مختلف در معادن سرب و روی، بخش اعظم هزینه‌ها در سال 2019 مربوط به هزینه‌های سر زمین بوده که رقمي بالغ‌بر 3540 میلیارد ریال معادل با 52 درصد از کل هزینه‌ها را در برگرفته است.
ارزش‌افزوده سرب و روی
ارزش افزوده معادن سرب و روی در ایران از 423 میلیارد ریال در سال 2009 با نرخ رشد 33 درصد، به رقمي بالغ‌بر 7401 میلیارد ریال در سال 2019 افزایش‌یافته است. سهم ارزش‌افزوده معادن سرب و روی از کل ارزش‌افزوده معادن کشور به‌جز یک کاهش ناگهاني در سال 2015، روند افزایشي را طي نموده و از 1/6 درصد در سال 2009 به 3/7 درصد در سال 2016 رسیده اما در ادامه و در سالهای بعد با کاهش ناگهاني به 1/5 درصد در سال 2019 تنزل یافته است.
84 درصد ارزش‌افزوده معادن سرب و روی کشور در سه استان زنجان، اصفهان و یزد قرارگرفته، بدین ترتیب ارزش‌افزوده استانهای زنجان، اصفهان و یزد به ترتیب 3198، 1641 و 1250 میلیارد ریال برآورد شده است و سایر استانها تنها 16 درصد از ارزش‌افزوده معادن سرب و روی کشور را دربرمی‌گیرند.
ارزش سرمایه‌گذاری
در دوره زماني 2009 تا 2019 میزان ارزش سرمایه‌گذاری معادن سرب و روی نوسانات زیادی داشته بطوریکه از 22 میلیارد ریال در ابتدای دوره در سال 2009 با نرخ رشد 82 درصد، به رقمي بالغ‌بر 443 میلیارد ریال در سال 2014 افزایش‌یافته است اما در سالهای بعد رو به کاهش رفته و در سال 2016 به 171 میلیارد ریال تنزل یافته است. در سه سال پایان دوره، با شیب نسبتا و تندی، روند رو به افزایشي داشته و به 1911 میلیارد ریال در سال 2019 ارتقا یافته که بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در این دوره در معادن سرب و روی کشور بوده است. سهم ارزش سرمایه‌گذاری معادن سرب و روی در کشور نیز در این دوره نوسانات زیادی داشته و از 0/6 درصد در سال 2009 به 6/3 درصد در سال 2019 ارتقا یافته است (شکل 1‑20).
استانهای فارس با 629 میلیارد ریال، اصفهان 523 میلیارد ریال و یزد با 459 میلیارد ریال، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در معادن سرب و روی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. این سه استان در مجموع 84 درصد از ارزش سرمایه‌گذاری معادن سرب روی کشور را در برمی‌گیرند.
بهره‌وری سرب و روی
در بررسي وضعیت بهره‌وری معادن سرب و روی در ایران، در بازه زماني 10 ساله (2009-2019) متوسط بهره‌وری کل عوامل تولید (نسبت ارزش‌افزوده به‌کل هزینه‌ها) و متوسط بهره‌وری نیروی کار (نسبت ارزش‌افزوده به جبران خدمات)، به ترتیب 1/9 و 5/1 محاسبه‌شده است. این درحالي است که این اعداد برای معادن کل کشور به ترتیب 4/7 و 8 می‌باشد. بررسي روند بهره‌وری معادن سرب و روی در کشور نشان مي‌دهد، بهره‌وری نیروی کار در این دوره نوسانات زیادی داشته اما به‌طور کلي روند افزایشي داشته و از 3 در ابتدای دوره (سال 2009) به 3/6 در انتهای دوره (سال 2019) ارتقا یافته است. بهره‌وری کل عوامل تولید نیز در این دوره، نوسانات زیادی داشته و از 1/3 در سال 2009 به 1/4 در سال 2019 افزایش‌یافته است.
