مقدمه
روی، فلـزی با رنگ سفید مایل به خاکستری با علامت اختصـــاری Zn، عدد اتمي 30 و جرم اتمي 6/38 مي‌باشد. کاني‌سـازی روی به‌صورت هیدروترمالي (اپيترمال، اسـکارن، مانتو) و رســـوبي (ســـدکل، ایرلندی، MVT و VMS) اتفاق مي‌افتد. از لحاظ محیط تشــکیل، این ذخایر در مرزهای همگرا (انواع کوهزایي) و واگرا (انواع ریفتي) تشـــکیـل مي‌گردنـد. بیشترین تمرکز ذخایر روی محدود به دوران دوم و ســـوم زمین‌شناسی مي‌باشد. فعالیت معدنکاری در معادن روی دنیا به‌صورت روباز (عمدتاً) و زیرزمیني انجام مي‌شـــود. عمده کاربردهای روی در صـنایع گالوانیزه (60 درصـد)، محصـولات برنجي (14 درصــد)، تولید انواع باتری، لوازم‌خانگی، صــنعت ســـاختمان و به‌منظور مراقبت از فولاد برای جلوگیری از خوردگي مي‌باشد. کشور ایران به دلیل جایگاه زمین‌شناسی مناسب و محیط تکتونیکي ویژه خود، دربردارنده ایالت‌های فلز زایی ســـرب-روی متعددی بوده و مي‌توان آن را به‌عنوان یکي از مناطق دارای پتانسیل بالای سرب-روی در جهان نظر گرفت.
ذخایر روی
بر اساس اعلام سازمان‌های بین‌المللي (2020)USGS، مجموع ذخایر قطعي روی در جهان در سال 2020، حدود 230 میلیون تن است که بخش عمده آن در کشور استرالیا قرار دارد. میزان ذخایر روی در استرالیا 68 میلیون تن (معادل با 27 درصد از کل ذخیره جهان) برآورد شده است و پس از آن کشورهای چین و مکزیک به ترتیب با 44 و 22 میلیون تن در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
تولید روی
بر اساس آخرین آمار رسمي منتشرشده، در سال 2021 در حدود 13/2 میلیون تن روی در جهان تولیدشده است. بزرگترین تولیدکنندگان روی در جهان کشورهای چین، پرو و استرالیا بوده‌اند. چین در سال 2021 به تنهایی بیش از 4353 هزار تن (حدود 33 درصد از تولیدات جهاني) روی تولید کرده و کشورهای پرو و استرالیا به ترتیب با 1404 و 1337 هزار تن تولید روی (معادل با 11 و 10 درصد از مجموع تولید جهان) در جایگاه دوم و سوم قرار گرفته‌اند. کشور ایران در این سال با تولیدی معادل 210 هزار تن و سهم 1/6 درصدی رتبه دوازدهم تولید روی در جهان را به خود اختصاص داده است.
بررسي تولید روی در ایران در سالهای اخیر نشان مي‌دهد، تولید این ماده معدني در ابتدا روند کاهشي داشته اما پس از سال 2013 رو به افزایش نهاده است و از 138 هزار تن در سال 2011 به 210 هزار تن در سال 2019 رسیده است. کمترین میزان تولید روی در ایران مربوط به سال 2013 بوده است. متناسب با تغییرات رخ‌داده در روند تولید، سهم ایران از تولیدات روی در جهان نیز از 1/1 درصد در سال 2011 به 1/8 درصد در سال 2018 افزایش یافته اما در ادامه و در سال 2019 به 1/6 درصد کاهش یافته است.
معادن روی
بیش از 350 معدن کوچک، متوســـط و بزرگ روی در جهان وجود دارد که تأمین‌کننده این فلز در جهان هســـتند. بر این اساس، بیشترین مقدار تولید روی مربوط به سه معدن بزرگ ردداگ آلاسـکا، رامرور آگوچا هند و سـنچوری اسـترالیا مي‌باشد که عیار ذخیره در آنها به ترتیب 14/6، 14/1 و 8/2 درصــد ميباشــد. تولید این معادن در ســال 2015، به ترتیب 567، 510 و 393 هزار تن گزارش شده است.
معادن بزرگ تولید کننده روی در دنیا
انواع تولیدات فرآوری شده روی
اسلب روی یکي از محصولات فرآوری شده فلز روی مي‌باشد. در سال 2019 بیش از 13/5 میلیون تن روی در جهان تولید و پالایش‌شده که نسبت به سال قبل 200 هزار تن افزایش تولید داشـته اسـت. بخش قابل‌توجهی از تولیدات (بیش از دوسوم) رقمي بالغ بر 8 میلیون و 846 هزار تن، مربوط به قاره آسیا بوده است. در سال 2019، کشور چین با تولید 6236 هزار تن اسلب روی، نخستین کشور تولیدکننده این محصول بوده و کشـورهای کره جنوبي و کانادا بافاصله نسبتاً زیاد، به ترتیب با تولید 950 و 653 هزار تن اســـلب روی، رتبه‌های دوم و سـوم را به خود اختصـاص داده‌اند. ایران در این سـال با تولید 144 هزار تن اســلب روی (ســهم 1/1 درصــدی)، در جایگاه بیستم جهان و ششم آسیا در تولید اسلب روی قرارگرفته که نسبت به رتبه جهاني دو پله ارتقا داشته است.
مقایسه وضعیت تولیدات روی در جهان، آسیا و ایران در سالهای 2018 و 2019 (برحسب هزار تن)
تولیدات اسلب روی در ایران با نوساناتي از 110 هزار تن در سال 2009 به 155 هزار تن در سال 2018 افزایش یافته اما در ادامه و در سال 2019 به 144 هزار تن کاهش یافته است. سهم ایران از تولید جهاني این محصول در این دوره با طي نوساناتي از 1 درصد در سال 2009 به 1/1 درصد در سال 2019 رسیده است. کمترین میزان تولیدات اسلب روی در ایران مربوط به سالهای 2009 و 2016 بوده که به 115 هزار تن تنزل یافته و به همین نسبت سهم ایران از تولیدات جهاني اسلب روی به ترتیب به 1 و 0/8 درصد کاهش‌یافته است.
تجارت روی
صادرات روی
ارزش صـــادرات روی در جهان در ســـال 2019 حدود 14 میلیارد دلار بوده اســت. کشــور اســترالیا باارزش صــادرات 1 میلیارد و 698 میلیون دلار (معادل با 12/1 درصـد از مجموع ارزش صـادرات روی در جهان)، بزرگترین صـادرکننده این فلز در جهان بوده است و پس از آن پرو و ایالات‌متحده به ترتیب باارزش صــــادرات 1651 و 1391 میلیون دلار روی، در مقام‌های دوم و سوم جای گرفته‌اند. ارزش صــادرات روی در ایران در این سال حدود 58 هزار دلار و با 33 پله تنزل نسبت به سال قبل در جایگاه شصت و هشتم جهان قرار گرفته است.
در سال 2019 حدود 1 میلیارد دلار ارزش صادرات روی در منطقه آسیا بوده است (حدود 7/1 درصد از ارزش صادرات جهاني). کشور ترکیه با صادراتي بالغ‌بر 348 میلیون دلار، بزرگترین صادرکننده روی در منطقه آسیا بوده و سهمي حدود 35 درصد از کل ارزش صادرات این ماده معدني در منطقه را به خود اختصاص داده است. همچنین کشور مغولستان با صادراتي معادل 187 میلیون دلار (سهم 19 درصدی) در مقام دوم جای گرفته است. ایران با صادراتي بالغ‌بر 58 هزار دلار و سهم 0/01 درصدی، با 12 پله سقوط نسبت به سال قبل، در مقام بیست و سوم ارزش صادرات روی در منطقه آسیا قرار گرفته است.
واردات روی
ارزش واردات روی در جهان در سال 2019 حدود 14 میلیارد دلار بوده اســت. کشــور چین باارزش واردات 2504 میلیون دلار روی (معادل با 17/9 درصـــد از مجموع واردات روی در جهان)، بزرگترین واردکننده این فلز در سال 2019 بوده است و پس‌ازآن کشورهای کره جنوبي و بلخیک به ترتیب با 1565 و 1068 میلیون دلار، در جایگاه‌های بعدی قرار داشته‌اند. ارزش واردات روی ایران در این سال در حدود 55 میلیون دلار بوده (سهم 0/4 درصد) و با یک پله تنزل نسبت به سال قبل در جایگاه بیست و دوم جهان قرار گرفته است.
در سال 2019 حدود 5/1 میلیارد دلار ارزش واردات روی در منطقه آسیا بوده است (حدود 36/8 درصد از ارزش واردات جهاني). کشور چین با وارداتي بالغ‌بر 2/5 میلیارد دلار، بزرگترین واردکننده روی در منطقه آسیا بوده و سهمي حدود 49 درصد از کل ارزش واردات این ماده معدني در منطقه را به خود اختصاص داده است. همچنین کشورهای کره جنوبي و ژاپن به ترتیب با 1565 و 783 میلیون دلار و سهم 30 و 15 درصدی، در مقام‌های دوم و سوم جای گرفته‌اند. ایران با وارداتي بالغ‌بر 55 میلیون دلار و سهم 1/1 درصدی، با 5 پله صعود نسبت به سال قبل، در مقام ششم ارزش واردات روی در منطقه آسیا قرارگرفته است.
قیمت روی
متوسط قیمت روی در سالهای 1989 تا اواسط 2004 در کمترین مقدار خود در دوره موردبررسی بوده و از 750 تا 2100 دلار بر تن متغیر بوده اســت. در ســال 2005، جهش فوق‌العاده‌ای در قیمت روی رخ‌داده و به بالاترین مقدار خود در طي سالهای گذشته رسیده است. در سال 2007 قیمت روی با افزایش بی‌سابقه خود، به بالاترین رقم فروش طي سي سال گذشته رسیده است (4500 دلار بر تن). پس از آن تا ســال 2009 ســیر نزولي قیمت روی، غالب بوده و تا حدود 1100 دلار بر تن کاهش‌یافته است. از اواسط سال 2010 تا 2011 ارزش آن به‌طور میانگین به حدود 2500 دلار رسیده و پس از آن کاهش‌یافته و تا ســـال 2013 بین 1800 تا 2800 دلار بر تن متغیر بوده است. از اواسط سال 2015 تا اوایل 2016 قیمت جهاني روی کاهش داشـــته و باقیمت 1500 دلار بر تن، به پایین‌ترین قیمت خود در طي چند سال اخیر رسیده است. از سال 2016 قیمت این فلز رشد صعودی داشته و تا اوایل سال 2018 (سه ماه نخست) این روند ادامه پیداکرده و به 3500 دلار افزایش یافته و در اواخر ســـال 2018 به 2300 دلار کاهش یافته اســـت، در اوایل ســـال 2019 روند روبه رشـــدی داشـــته اما بعد از آن روند نزولي داشـــته، فلز روی هم‌اکنون به قیمت 2500 دلار در بازهای جهاني به فروش می‌رسد. بر ا ساس برآوردهای بازارهای مالي و تجاری بین‌المللی، پروژه‌های عظیم تولید روی در ســـال‌های 2013 الي 2021 به دلایل محیط زیســتي و مشــکلات فني و سرمایه‌ای فروکش کرده و پیش‌بینی شده است: با تلاش‌های انجام‌شده در جهان، از سال 2022 فرآیند تولید و عرضه روی در جهان روند افزایش تولید و عرضــه را در حد مازاد نیاز بازار در پیش خواهد گرفت. به‌گونه‌ای که حدود 200 هزار تن در سال مازاد بازار، روی تولید خواهد شد. این نکته به معني روند کاهشـــي قیمت بعد از 2020 خواهد بود. در حال حاضـــر، به دلیل کســـری موردنیاز بازار جهاني، قیمت این محصـــول از حدود هر تن 1600 دلار در ســـال 2009 به 2570 دلار در سال 2019 رسیده است.
مصرف روی
در فاصله سالهای 2004 تا 2010 میزان مصرف روی در جهان با نوسانات اندکي رو به افزایش بوده و از 10/6 میلیون تن در سال 2004 به 12/6 میلیون تن در سال 2010 افزایش‌یافته است. در ادامه در سال 2012 میزان مصرف این فلز در جهان کاهش یافته و به 12/4 میلیون تن رسیده است. در سال 2014 مصرف فلز روی در جهان دوباره رو به رشد بوده و به 13/7 میلیون تن رسیده است و این روند و میزان مصرف تا سال 2018 تقریباً و به‌صورت ثابت ادامه داشته است. عليرغم تولیدات معادن و تولید روی تصفیه‌شده فلزی، میزان مصرف روی طي سالهای اخیر بر مقدار تولید آن سبقت‌گرفته و لذا انتظار مي‌رود کشورها بتوانند با برنامه‌ریزی مناسب به دنبال تأمین روزافزون روی برای عرضه در بازار باشند. بر اساس آمار مطالعه شده، کشور چین در سال 2015 در حدود 26 درصد از کل روی جهان را مصرف کرده است.
مقایسه تولید و مصرف روی در جهان (هزار تن)
بر اســاس گزارشــات گروه بین‌المللي مطالعات ســرب و روی، مصرف سرانه روی در ایران 1/14 کیلوگرم است که این میزان معادل مصرف سرانه روی در آمریکای جنوبي مي‌باشد. متوسط سرانه در اروپای غربي 5/9 کیلوگرم، در آمریکای شمالي 3/4 کیلوگرم و متوســـط ســـرانه در کشـــور چین در حدود 2/5 کیلوگرم مي‌باشد. این مطالب حاکي از آن است که ایران دارای پتانســـیل قابل‌ملاحظه‌ای در جهت افزایش تقاضــای روی به‌ویژه در صـنایع گالوانیزه و زیرسـاخت‌ها دارد. مصـرف شـمش روی در ایران 80 تا 100 هزار تن در سـال و مصـرف شـمش ســرب، 100 تا 110 هزار تن در ســال مي‌باشد.
جهت مطالعه ادامه این مقاله (تولید روی بخش دوم) کلیک کنید!
