آهک (Lime) که با نام علمی کلسیم اکسید (Calcium Oxide) شناخته میشود، یکی از قدیمیترین و پراستفادهترین مواد معدنی در تاریخ بشر است، ماده ای که تمدنها را ساخته و دنیای مدرن را پیش میبرد. از ساخت و ساز و صنایع شیمیایی تا ساخت مربای کدوحلوایی ، دامنه بیپایان کاربردهای این ماده معدنی شگفت انگیز است. این ماده سفیدرنگ و قلیایی، قرنهاست که به عنوان یک عنصر کلیدی در شکلگیری تمدنها استفاده شده و همچنان در دنیای مدرن جایگاه ویژهای دارد. اگر میخواهید بدانید چگونه این سنگ ساده به تحولی در صنعت و زندگی روزمره ما منجر شده است، با ما همراه باشید.
آهک چیست؟
آهک (انگلیسی: Lime) یک ماده معدنی و با نام کلسیم اکسید (Calcium Oxide) و نیز شناخته میشود. این ماده یک ترکیب شیمیایی معدنی با فرمول CaO است که از فرآوری سنگآهک به دست میآید و کاربردهای گستردهای در صنایع مختلف دارد.
آهک یکی از قدیمیترین و پرکاربردترین مواد معدنی است که از زمانهای دور در ساختوساز و کشاورزی استفاده شده است. امروزه نقش حیاتی آن در تنظیم pH، گندزدایی، تولید مواد شیمیایی، و بهبود کیفیت خاک، آن را به یک ماده ضروری در صنایع تبدیل کرده است.
آهک به انواع مختلفی تقسیم میشود، از جمله آهک زنده (کلسیم اکسید) که از حرارتدهی سنگآهک تولید شده و واکنشپذیری بالایی با آب دارد، آهک هیدراته (آهک شکفته) که از ترکیب آهک زنده با آب به دست میآید و در تصفیه آب و ساختوساز کاربرد دارد
نحوه تولید و ساخت
فرآیند تولید آهک شامل مراحل زیر است:
- استخراج سنگ آهک (کربنات کلسیم) از معادن
- خردایش و آمادهسازی سنگ آهک
- پخت سنگ آهک در کورههای دوار در دمای بالای 900 درجه سانتیگراد
- تجزیه کربنات کلسیم به اکسید کلسیم (آهک) و دی اکسید کربن
- خنکسازی و بستهبندی
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی
- رنگ: سفید یا کرم روشن
- حالت فیزیکی: جامد
- نقطه ذوب: 2570 درجه سانتیگراد
- واکنشپذیری بالا با آب
- خاصیت بازی قوی
- چگالی: حدود 3.34 گرم بر سانتیمتر مکعب
انواع آهک
این ماده انواع مختلفی دارد و هرکدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. آهک زنده (اکسید کلسیم) از حرارت دادن سنگ آهک به دست میآید و خاصیت واکنشپذیری بالایی با آب دارد که در این فرایند به آهک هیدراته (هیدروکسید کلسیم) تبدیل میشود. نوع شکفته آهک نیز همان آهک هیدراته است که با آب ترکیب شده و به صورت پودری یا خمیری در میآید. آهک آبی از ترکیب آهک با خاک رس تولید میشود و خاصیت سخت شدن در آب را دارد. همچنین، آهک هیدرولیک دارای سیلیکاتها و آلومیناتهای کلسیم است و حتی در شرایط مرطوب نیز سخت میشود. هر نوع آهک بر اساس ویژگیهای شیمیایی و فیزیکیاش در صنایع ساختمانی، کشاورزی، تصفیه آب و سایر کاربردها مورد استفاده قرار میگیرد.

1. آهک زنده (کلسیم اکسید – Quicklime)
آهک زنده که با نام کلسیم اکسید (Calcium Oxide) نیز شناخته میشود، یک ترکیب شیمیایی با فرمول CaO است. این ماده جامدی سفیدرنگ و بسیار قلیایی است که از تجزیه سنگآهک در دمای بالا تولید میشود. آهک زنده به دلیل واکنشپذیری بالا با آب و توانایی تولید گرمای زیاد در هنگام ترکیب، بهعنوان یکی از مواد پایه در صنایع مختلف استفاده میشود.
مراحل تولید آهک زنده
- استخراج سنگآهک:
- سنگآهک (کربنات کلسیم – CaCO₃) از معادن استخراج میشود.
- خردایش سنگآهک:
- سنگآهک استخراجشده خرد شده و به اندازه مناسب برای فرآیند حرارتدهی آماده میشود.
- پخت در کورههای آهکپزی:
- سنگآهک در دمای حدود 900 تا 1000 درجه سانتیگراد در کورههای مخصوص حرارت داده میشود.
- در این مرحله، فرآیند کلسیناسیون رخ داده و سنگآهک به آهک زنده و دیاکسید کربن تبدیل میشود.
- بستهبندی:
- آهک زنده تولیدشده بهصورت کلوخه یا پودر بستهبندی و آماده عرضه به بازار میشود.
ویژگیهای آهک زنده
فیزیکی:
- جامدی سفید یا خاکستری رنگ.
- چگالی بالا و مقاوم به دماهای بسیار بالا.
- بسیار خشک و جاذب رطوبت.
شیمیایی:
- فرمول شیمیایی: CaO.
- واکنشپذیری بالا با آب و تولید گرمای زیاد.
- قلیاییت بالا و pH بسیار بالا (خاصیت بازی).
کاربردهای آهک زنده
- در ساختوساز:
- تولید سیمان و ملات.
- تثبیت خاک و بهبود زیرسازی جادهها.
- در صنایع شیمیایی:
- تولید آهک هیدراته (Ca(OH)₂).
- ماده اولیه برای تولید کربنات کلسیم.
- در محیطزیست:
- تصفیه گازهای دودکش (حذف دیاکسید گوگرد).
- خنثیسازی اسیدهای صنعتی در فاضلاب.
- در کشاورزی:
- اصلاح pH خاکهای اسیدی و بهبود کیفیت خاک.
- در صنایع متالورژی:
- حذف ناخالصیها از فلزات مذاب.
- کمک به فرآوری آهن و فولاد.
- در تصفیه آب و فاضلاب:
- کاهش سختی آب.
- گندزدایی و حذف آلایندهها.
- در صنایع غذایی و دارویی:
- به عنوان عامل تنظیمکننده اسیدیته در برخی فرآیندها.

آهک مرده چیست؟
نوعی آهک است که از واکنش آهک زنده (کلسیم اکسید) با آب به دست میآید. در این فرآیند، گرما آزاد میشود و آهک به شکل پودر سفیدرنگ کلسیم هیدروکسید درمیآید که دیگر واکنشی با آب نشان نمیدهد. این ماده در صنایع مختلفی مانند ساختوساز، کشاورزی و تصفیه آب کاربرد دارد
آهک زنده به دلیل واکنشپذیری بالا، کاربردهای گستردهای در صنایع مختلف دارد، اما استفاده از آن به دقت بالایی نیاز دارد، زیرا هنگام واکنش با آب حرارت زیادی آزاد میکند که میتواند خطرناک باشد. آهک زنده پودری و میکرونیزه از انواع آن هستند.
2. آهک هیدراته (آهک شکفته – Hydrated Lime)
آهک هیدراته که با نام آهک شکفته نیز شناخته میشود، یک ماده شیمیایی با فرمول شیمیایی Ca(OH)₂ است. این ماده از ترکیب آب با آهک زنده (کلسیم اکسید) تولید میشود و به صورت پودری نرم، سفیدرنگ و بدون بو در دسترس است. آهک هیدراته به دلیل خواص قلیایی و توانایی آن در تنظیم pH، گندزدایی و تثبیت مواد، در بسیاری از صنایع و کاربردهای محیطزیستی نقش حیاتی ایفا میکند.
مراحل تولید آهک هیدراته
- تهیه آهک زنده:
ابتدا سنگآهک (CaCO₃) استخراج شده و در کورههای آهکپزی تا دمای 900 تا 1000 درجه سانتیگراد حرارت داده میشود. در این فرآیند، آهک زنده (CaO) تولید میشود. - افزودن آب:
آهک زنده با آب ترکیب میشود. این فرآیند که به آن شکفتهسازی گفته میشود، گرما تولید میکند و آهک هیدراته (Ca(OH)₂) به دست میآید. - خشک کردن و آسیاب:
محصول نهایی به صورت پودر ریز خشک میشود و آماده بستهبندی و استفاده در صنایع مختلف است.
ویژگیهای آهک هیدراته
فیزیکی:
- پودر نرم، سفیدرنگ و بدون بو.
- قابلیت جذب رطوبت از هوا.
- نامحلول در آب اما در حالت تعلیق ایجاد خاصیت قلیایی قوی.
شیمیایی:
- فرمول شیمیایی: Ca(OH)₂.
- pH بسیار بالا (حدود 12.4 در محلول).
- واکنشپذیری مناسب برای ترکیب با گازها و اسیدها.
کاربردهای آهک هیدراته
- در ساختوساز:
- تولید ملات و گچ.
- تثبیت خاک در پروژههای راهسازی.
- در کشاورزی:
- تنظیم pH خاکهای اسیدی.
- بهبود کیفیت و جذبپذیری مواد مغذی خاک.
- در تصفیه آب و فاضلاب:
- حذف سختی آب (کلسیم و منیزیم اضافی).
- گندزدایی و حذف آلودگیهای میکروبی.
- در صنایع شیمیایی:
- تولید محصولات شیمیایی مانند کربنات کلسیم.
- به عنوان ماده قلیایی در واکنشهای شیمیایی.
- در محیطزیست:
- کاهش آلودگی گازهای خروجی از دودکشها.
- کنترل آلودگی آبهای صنعتی.
- در صنایع متالورژی:
- کمک به خالصسازی فلزات.
- در صنایع غذایی و دارویی:
- استفاده به عنوان ماده افزودنی برای تنظیم اسیدیته.
انواع آهک هیدراته
این انواع شامل کلسیم هیدروکسید خالص، آهک هیدراته صنعتی، کشاورزی، ساختمانی، پزشکی، غذایی، درجه یک، درجه دو، پودری و دوغابی هستند. هر یک از این انواع برای کاربردهای اختصاصی در صنایع مختلف طراحی شده و دارای ویژگیهای منحصر به فرد خود میباشند.
آهک هیدراته به دلیل سهولت استفاده و ایمنی بیشتر نسبت به آهک زنده، یکی از پرکاربردترین مواد در بسیاری از صنایع است.
آهک هیدراته در شهر های اهر، آذرشهر، بوشهر، اسپندار، قم و اصفهان به راحتی قابل خرید هستند.

3. آهک هیدرولیکی (Hydraulic Lime)
- ویژگیها:
- حاوی ناخالصیهای رسی و سیلیکاتی که سبب سختشدن آهک در تماس با آب میشود.
- کاربردها:
- استفاده در ساخت ملاتهای مقاوم در برابر رطوبت.
- مناسب برای محیطهای مرطوب و زیر آب.
4. آهک دولومیتی (Dolomitic Lime)
- ترکیب شیمیایی: حاوی مقادیر زیادی منیزیم کربنات (MgCO₃).
- ویژگیها:
- واکنشپذیری متفاوت به دلیل وجود منیزیم.
- مقاومت و استحکام بالا.
- کاربردها:
- صنایع متالورژی.
- کشاورزی برای اصلاح خاک.
5. آهک کلوخهای (Lump Lime)
- ویژگیها:
- شکل طبیعی و فرآورینشده آهک زنده.
- برای کاربردهای اولیه در کورهها و صنایع.
6. آهک پودری (Powdered Lime)
- ویژگیها:
- آهک آسیابشده به صورت پودر.
- کاربردها:
- در کشاورزی برای کاهش اسیدیته خاک.
- در ساختوساز بهعنوان افزودنی.
7. آهک کشاورزی (Agricultural Lime)
- ویژگیها:
- برای تنظیم pH خاک و بهبود حاصلخیزی.
- معمولاً به صورت آهک دولومیتی یا آهک هیدراته استفاده میشود.
8. آهک کلسینه (Calcined Lime)
- ویژگیها:
- محصول فرآیند حرارتی بیشتر، مشابه آهک زنده اما خالصتر.
9. آهک صنعتی
- ویژگیها:
- فرآوریشده برای کاربردهای خاص صنعتی.
- حاوی افزودنیهای ویژه برای افزایش کیفیت و دوام.
هر نوع آهک ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارد که بسته به نیاز، در صنایع مختلفی مانند ساختوساز، کشاورزی، متالورژی، شیمیایی، و محیطزیست مورد استفاده قرار میگیرد.
16 کاربرد اساسی آهک
آهک مادهای پرکاربرد در صنایع و زندگی روزمره است. در ادامه ۱۵ مورد از کاربردهای آن را با هم برسی میکنیم.
۱. صنعت فولادسازی
آهک بهویژه آهک هیدراته برای حذف ناخالصیهایی مثل گوگرد، فسفر و منگنز از فلز مذاب استفاده میشود. این فرآیند باعث تولید فولاد باکیفیتتر میشود و یکی از مهمترین کاربردهای آهک در صنعت است.
۲. تولید سیمان
آهک بهعنوان مادهی اولیه در ساخت سیمان نقش کلیدی دارد. خاصیت چسبندگی آن با آب کیفیت سیمان را بهبود میبخشد و در ایجاد ساختارهای محکم در صنعت ساختمان استفاده میشود.
۳. تصفیه آب و فاضلاب
آهک به دلیل خاصیت قلیایی قوی، برای تنظیم pH آب و حذف آلودگیهای شیمیایی استفاده میشود. این کاربرد برای بهبود کیفیت آب و کاهش آلودگیها در تصفیهخانهها رایج است.
۴. کشاورزی
آهک به اصلاح خاکهای اسیدی کمک کرده و باروری خاک را افزایش میدهد. همچنین بهعنوان مادهای برای جلوگیری از رشد قارچها و حشرات مضر استفاده میشود.
۵. ساخت مواد نسوز
آهک دولومیتی در تولید آجرهای نسوز و تجهیزات مقاوم به حرارت در صنایع فولادسازی و کورههای صنعتی استفاده میشود.
۶. تولید شکر
در فرایند تولید شکر از نیشکر و چغندر، آهک برای خالصسازی استفاده میشود و ناخالصیها را از بین میبرد. این ماده همچنین در تهیه برخی فرآوردههای لبنی کاربرد دارد.
۷. ساخت شیشه
آهک یکی از مواد اصلی در تولید شیشه است. این ماده استحکام شیشه را افزایش میدهد و آن را مقاومتر میکند.

۸. صنعت ساختمان
آهک نقش محوری در صنعت ساختمان دارد. این ماده در تولید سیمان، بتن و مواد نما کاربرد گستردهای دارد. مهندسان عمران از آهک برای:
- تولید سیمان پرتلند
- بهبود کیفیت بتن
- اجرای عملیات پایدارسازی خاک
- عایقبندی و محافظت از سازهها استفاده میکنند
۹. نگهداری مواد غذایی
برای افزایش ماندگاری میوهها و سبزیجات در انبار از آهک استفاده میشود. همچنین در صنعت چیپس ذرت و فرآوردههای غذایی مشابه کاربرد دارد.
۱۰. ساخت محصولات بهداشتی
خاصیت ضدباکتری آهک باعث استفاده از آن در محصولات پاککننده خانگی و مواد ضدعفونیکننده شده است.
۱۱. صنعت کاغذسازی
در فرایند تولید کاغذ، آهک برای سفید کردن الیاف چوب و تنظیم pH محیط بهکار میرود.
۱۲. ساخت آسفالت
آهک به تقویت مخلوط آسفالت کمک میکند و استحکام آن را در برابر فرسایش و رطوبت افزایش میدهد.
۱۳. محصولات آرایشی و دارویی
آهک در ساخت مواد آرایشی مانند کرمهای پوست و همچنین برخی مواد دارویی مثل لاکتات کلسیم کاربرد دارد.
۱۴. کنترل بو و آلودگی
آهک برای کنترل بو و تجزیه مواد آلی در دفن زبالهها و صنایع دامداری استفاده میشود.
۱۵. صنعت سرامیک
آهک در ساخت کاشیها و سرامیکهای مقاوم به حرارت و شیمیایی نقش مهمی دارد.
16. فرآوری مواد معدنی
آهک پرمصرف ترین ماده شیمایی مورد استفاده در فرآوری مواد معدنی است که به منظور تنظیم PH مورد استفاده قرار می گیرد
این کاربردها نشان میدهند که آهک مادهای حیاتی در بسیاری از صنایع است و تأثیرات گستردهای بر زندگی و محیطزیست دارد.
خرید و فروش آهک
خرید و فروش آهک به دلیل کاربرد گسترده آن در صنایع مختلف از جمله ساختوساز، کشاورزی، تصفیه آب و تولید مواد شیمیایی اهمیت ویژهای دارد. این ماده در بازار در انواع مختلفی عرضه میشود که هر کدام بر اساس نوع بستهبندی، کاربرد و خلوص، قیمت متفاوتی دارند. شناخت این انواع و بررسی ویژگیهای هر یک میتواند به خریداران در انتخاب محصول مناسب کمک کند.
انواع آهک موجود در بازار
- آهک فلهای
آهک فلهای بهصورت عمده و بدون بستهبندی فروخته میشود و اغلب برای پروژههای بزرگ ساختمانی یا صنعتی مورد استفاده قرار میگیرد. این نوع به دلیل حذف هزینههای بستهبندی و حملونقل عمده، قیمت کمتری نسبت به سایر انواع دارد. - آهک شفتهای
آهک شفته، ترکیبی از آهک و خاک یا شن است که برای مصارف خاصی مثل پیسازی ساختمانها و تثبیت خاک در پروژههای عمرانی استفاده میشود. این نوع بهصورت آماده عرضه میشود و معمولاً هزینهای کمتر از آهک خالص دارد، زیرا با مواد دیگری ترکیب شده است. - آهک کیسهای
آهک کیسهای در بستههای استاندارد (معمولاً 25 یا 50 کیلویی) عرضه میشود و مناسب پروژههای کوچکتر یا مصارف خانگی است. این نوع به دلیل بستهبندی، حمل آسان و جلوگیری از هدررفت مواد، کمی گرانتر از آهک فلهای است.

برسی قیمت در بازار
- نوع محصول: قیمت آهک فلهای ارزانتر از آهک کیسهای است، اما هزینههای حمل و نگهداری ممکن است این مزیت را کاهش دهد. آهک شفته نیز به دلیل مواد افزودنی معمولاً ارزانتر از انواع خالص عرضه میشود.
- کیفیت و خلوص: آهک با خلوص بالاتر (مثلاً برای صنایع شیمیایی) قیمت بیشتری نسبت به آهک ساختمانی دارد.
- بستهبندی: بستهبندی کیسهای هزینه بیشتری نسبت به عرضه فلهای ایجاد میکند، اما برای مقادیر کمتر مقرونبهصرفهتر است.
- محل خرید: خرید از تولیدکنندگان مستقیم معمولاً ارزانتر از خرید از واسطهها یا فروشگاههای محلی خواهد بود.
با توجه به نیاز و بودجه، انتخاب نوع مناسب آهک میتواند تأثیر مستقیمی بر کیفیت پروژه و هزینههای نهایی داشته باشد. برای خرید، توصیه میشود از تأمینکنندگان معتبر استعلام قیمت گرفته و نیازهای خود را با دقت بررسی کنید.
نکات خرید آهک
در خرید آهک توجه به نکات زیر ضروری است:
- درجه خلوص
- میزان خلوص آهک بسیار مهم است
- حداقل خلوص مورد نیاز را مشخص کنید
- درصد مواد ناخالص را بررسی کنید
- نوع کاربرد
- کاربرد دقیق خود را مشخص کنید (صنعتی، کشاورزی، ساختمانی و…)
- نوع آهک متناسب با کاربرد را انتخاب کنید
- اندازه ذرات
- ریزدانگی و درشت دانگی آهک را بررسی کنید
- برای کاربردهای مختلف، اندازه ذرات متفاوت است
- برند و تولیدکننده
- از برندهای معتبر و شناخته شده خرید کنید
- گواهینامهها و استانداردهای تولید را بررسی نمایید
- بستهبندی
- کیفیت بستهبندی را بررسی کنید
- از محکم بودن و عدم نفوذ رطوبت اطمینان حاصل کنید
- قیمت
- مقایسه قیمت از چند منبع
- توجه به رابطه کیفیت و قیمت
- شرایط نگهداری
- شرایط صحیح انبارداری را در نظر بگیرید
- از خشک بودن محل نگهداری مطمئن شوید
- تاریخ تولید و انقضا
- تاریخ تولید و انقضا را بررسی کنید
- از تازگی محصول اطمینان حاصل کنید
- گواهینامههای کیفیت
- مجوزهای بهداشتی و استاندارد را مطالبه کنید
- از کیفیت آزمایشگاهی محصول مطلع شوید

سوالات متداول درباره آهک
آب آهک محلولی از کلسیم هیدروکسید در آب است که با حل کردن آهک شکفته به دست میآید و ظاهری شفاف دارد. این محلول قلیایی برای تنظیم pH و خنثیسازی اسیدها در کاربردهای شیمیایی و صنعتی استفاده میشود.
نوعی آهک هیدراته با خلوص بالا است که در صنایع غذایی برای کاربردهایی نظیر تولید مربا استفاده میشود. در تهیه مربای کدوحلوایی و بالنگ، آهک خوراکی بهعنوان مادهای برای خیساندن میوه به کار میرود که باعث سفت شدن بافت میوه و افزایش کیفیت مربا میشود. این فرایند با ایجاد پوششی نازک روی سطح میوه، از له شدن آن هنگام پخت جلوگیری میکند و باعث حفظ شکل ظاهری و طعم بهتر محصول نهایی میشود.
ایران با ذخیره 17 میلیارد تن سنگ آهک، در سطح جهانی از نظر حجم و کیفیت بسیار برجسته است. این معادن به ویژه برای صنایع ساختمانی، فولادی و تولید سیمان اهمیت دارند و بخشی از تولیدات نیز به خارج از کشور صادر میشود.معادن اهر، قم، اسپندار و پیربکران از مهم ترین آن ها هستند.
آهک میتواند باعث تحریک پوست، چشم و مجاری تنفسی و در صورت بلعیدن یا تماس زیاد، آسیبهای جدی به سلامتی وارد کند. از نظر زیستمحیطی، ممکن است موجب آلودگی خاک و آب، تغییر pH و آسیب به اکوسیستمها شود. همچنین، گرد و غبار آهک و واکنشهای شیمیایی آن خطراتی برای صنایع و تجهیزات ایجاد میکند که با اقدامات ایمنی قابل پیشگیری است.
آهک به دلیل خاصیت قلیایی قوی، با تخریب دیواره سلولی میکروبها و تغییر pH محیط، خاصیت ضدعفونیکننده دارد. از آن برای ضدعفونی خاک، آب، فاضلاب و محیطهای آلوده استفاده میشود.
آهک در محصولات مراقبتی میتواند به لایهبرداری، کنترل چربی و درمان جوش کمک کند، اما تماس مستقیم یا نادرست آن ممکن است باعث خشکی، تحریک یا سوختگی پوست شود.
جمع بندی
آهک به عنوان یکی از مواد معدنی بنیادین، نقش غیرقابل انکاری در پیشرفت صنعتی و توسعه اقتصادی جوامع بشری دارد. بررسیهای جامع نشان میدهد که تنوع کاربردهای آهک از صنایع ساختمانی و فولادسازی گرفته تا بخشهای کشاورزی، دارویی و زیست محیطی، اهمیت استراتژیک این ماده را دوچندان میکند.
گستردگی کاربردهای آهک از تولید سیمان و بتن تا خنثیسازی آلایندگیهای محیطی، صنایع غذایی، داروسازی و حتی تصفیه آب، نشاندهنده پتانسیل بینظیر این ماده معدنی است. هر چند استخراج و فرآوری آهک نیازمند ملاحظات زیست محیطی است، اما بازدهی اقتصادی و کاربردهای متنوع آن آن را به یک محصول کلیدی در توسعه صنعتی تبدیل کرده است.
در بازارهای جهانی، آهک یک کالای راهبردی محسوب میشود که تقاضا برای آن همواره رو به رشد است. کشورهایی که توانایی تولید، فرآوری و صادرات آهک با کیفیت را دارند، میتوانند موقعیت مناسبی در تجارت بینالمللی کسب کنند.
در مجموع، آهک فراتر از یک ماده معدنی، به عنوان یک عنصر حیاتی در چرخه صنعت، کشاورزی و محیط زیست نقش آفرینی میکند و اهمیت آن در توسعه پایدار جوامع بشری غیرقابل انکار است.
